Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε μια σημαντική προσφυγική κίνηση προς την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή από την Ελλάδα και τα Δωδεκάνησα. Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στη Συρία, ένα σημαντικό προσφυγικό κίνημα κάνει ακριβώς την ίδια διαδρομή που έκαναν οι Έλληνες πρόσφυγες στο παρελθόν, αν και αντίστροφα.
Η δεκαπεντάχρονη τότε Κατερίνα είδε με τα ίδια τα μάτια της τον θάνατο του αδερφού της Δημήτρη. «Ούτε ένα σκυλί, ούτε ένα γατί δεν έμεινε στο νησί». Σύμφωνα με τον Αμίν, «Αναγκαστήκαμε να φύγουμε για να μην πεθάνουμε. Για να μην πεθάνουμε άδικα. Γιατί όταν τα αεροπλάνα βομβαρδίζουν, δεν γνωρίζουν ποιοι είναι οι καλοί και ποιοι οι κακοί, πεθαίνουμε όλοι μαζί».
«Μέσα σε ενάμιση μήνα τελείωσε το ψωμί. Όσο περνούσαν οι μέρες, άρχισαν να χάνονται και τα υπόλοιπα τρόφιμα» , αφηγείται ο Παναγιώτης. Η Ιουλία θυμάται πως «παιδιά πρησμένα να προσπαθούν να μαζέψουν μαριντανόφλουδες, με τις γλούδες να ζήσουν, και είχαν τόση εξάντληση που πέθαιναν… Ήταν ένα φρικτό θέαμα» . Η Μπασιμά θυμάται πως «Για πολύ καιρό, η αδερφή μου κι εγώ περνάγαμε τις νύχτες νηστικές. Και δεν αφήναμε τα μεγαλύτερα παιδιά να φάνε, γιατί φοβόμασταν για τα μικρά. Μόνο ζάχαρη είχαμε» .
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη, «Ο κόσμος έβλεπε ότι υπήρχαν πια μόνο δύο δρόμοι. Ο ένας ήταν το νεκροταφείο κι ο άλλος ήταν τα απέναντι παράλια, το άγνωστο…». Η Εύχαρις θυμάται πως όταν είχε κύμα, οι γυναίκες βάζανε εικόνες μέσα στη θάλασσα για να γαληνέψει.
Στην κατεχόμενη Ελλάδα, οι άνθρωποι πουλούσαν την περιουσία τους, τα σπίτια και τα χωράφια τους, κοσμήματα ή ακόμα και στρατιωτικές μπότες, κάποια τρόφιμα, οτιδήποτε μπορούσε να χρησιμεύσει ως διαβατήριο για τη διαφυγή τους. Ο Αμίν, ένας Σύριος πρόσφυγας, πούλησε ό,τι είχε για να κάνει το ταξίδι, ενώ ο Σαΐντ, επίσης από τη Συρία, αναγκάστηκε να δουλέψει για ένα χρόνο στην Τουρκία για να πληρώσει τους διακινητές.
Οι βάρκες που χρησιμοποιούσαν τότε είναι παρόμοιες με τις σημερινές, τόσο όσον αφορά το μέγεθός τους όσο και το υπερβάλλον βάρος που συνήθως μεταφέρουν, παράγοντες που τα καθιστούν ανασφαλή, κι έχουν ως αποτέλεσμα, τότε όπως και σήμερα, τα ναυάγια. Πολύ συχνά, οι Τουρκικές αρχές εφάρμοζαν, όπως άλλωστε και σήμερα, αυτό που ονομάζεται επαναπροώθηση ή push-back.
Σύμφωνα με τη Ζαχαρένια, «25 του Μάρτη φύγαμε, πενήντα άνθρωποι ξυπόλυτοι και πεινασμένοι με τρεις βάρκες. Η βάρκα μας ήταν ένα με το νερό. Οι Τούρκοι θέλανε να κρατήσουνε τους καπετάνιους και να μας στείλουν πάλι το πρωί πίσω. Αναγκαστήκαμε να γυρίσουμε στη Χίο. Ήταν η Τρίτη αποτυχημένη προσπάθεια». Η Χαμίντα, επίσης, διηγείται πως μόνο μία από τις αδερφές της κατάφερε να περάσει στην Ελλάδα, οι Ελληνικές αρχές τις επανοπροώθησαν στην Τουρκία.
Η Ιουλία θυμάται: «Είμασταν σε έναν τεράστιο θάλαμο, σαν στάβλο που βάζουν τα ζώα, ο ένας πάνω στον άλλον… Οι ψείρες τρέχανε στο πάτωμα… Κόσμος ο ένας πάνω στον άλλον…Πώς να ξαπλώσεις; Πώς να κοιμηθείς; Πώς να πας τουαλέτα; Για όλους μας ήταν ένα δράμα». Ο Καρίμ έμεινε αντίστοιχα σε ένα ανεπίσημο κτίριο στο κέντρο της Χίου μαζί με την πλειοψηφία των Σύριων: «ήταν ένα παλιό εγκαταλειμμένο σπίτι. Κι έμεινα εκεί για τρεις μήνες».
Στο Χαλέπι υπήρχε ένα μεγάλο στρατόπεδο υποδοχής, το οποίο μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα γέμισε ασφυκτικά. Οι πρόσφυγες δεν μπορούσαν να βγουν έξω από το στρατόπεδο. «Το στρατόπεδο είχε μια πελώρια πύλη σιδερένια, που το βράδυ έκλεινε», θυμάται η Εύχαρις. Ο Καρίμ θυμάται αντίστοιχα για το “hot spot” της Βιάλ στη Χίο: «Έζησα στο στρατόπεδο τις πρώτες δέκα ημέρες. Τότε έγινε ένας μεγάλος καυγάς. Επειδή ήταν υπερπλήρης και οι άνθρωποι ένιωθαν σαν να βρίσκονταν σε κέντρο κράτησης. Δεν ήταν ένα ανθρώπινο μέρος για να ζει κανείς».
Σύριοι πρόσφυγες σε στρατόπεδο προσφύγων στη Μόρια
Στρατόπεδο για Έλληνες πρόσφυγες στη Μέση Ανατολή
Σύριοι πρόσφυγες σε στρατόπεδο προσφύγων
Στρατόπεδο για Έλληνες πρόσφυγες στη Μέση Ανατολή
Σύριοι πρόσφυγες σε στρατόπεδο προσφύγων
Στρατόπεδο για Έλληνες πρόσφυγες στη Μέση Ανατολή
«Φεύγοντας αφήσαμε ένα ανοιχτό παράθυρο για τη γάτα μας, γιατί δεν γνωρίζαμε για πόσο καιρό θα λείψουμε». Οι πρόσφυγες συχνά θεωρούν τον εκτοπισμό τους προσωρινό. Κάποιοι είναι αρκετά τυχεροί ώστε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, άλλοι επιλέγουν να παραμείνουν στις νέες πατρίδες τους για διάφορους λόγους, ενώ για κάποιους η επιστροφή γίνεται ένα όλο και πιο μακρινό όνειρο. Το τελευταίο είναι η περίπτωση των Σύριων προσφύγων, η οποία έρχεται σε έντονη αντίθεση με την επιστροφή των Ελλήνων προσφύγων, ο επαναπατρισμός των οποίων ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 1946.
